Nenda kwa yaliyomo

Ubaguzi dhidi ya Wayahudi

Kutoka Wikipedia, kamusi elezo huru

Ubaguzi dhidi ya Wayahudi (kwa Kiingereza: Antisemitism) ni chuki, ubaguzi au upendeleo wa aina yoyote dhidi ya Wayahudi.
Maelezo ya IHRA kuhusu ubaguzi dhidi ya Wayahudi:

  • Kuita au kusaidia kuua au kuumiza Wayahudi kwa jina la itikadi kali au dini.
  • Kutunga hadithi za uongo, chuki au kejeli kuhusu Wayahudi au nguvu zao, kama vile kusema Wayahudi wanadhibiti dunia, vyombo vya habari au serikali.
  • Kuwalaumu Wayahudi wote kwa kosa la mtu mmoja au kundi dogo, au hata kosa lililofanywa na mtu asiye Myahudi.
  • Kukana mauaji ya Maangamizi makuu dhidi ya Wayahudi wa Ulaya, kama vile kusema hayakutokea, au kupunguza ukubwa wake.
  • Kusema Wayahudi au Israeli walitunga au walikithirisha hadithi ya Maangamizi makuu dhidi ya Wayahudi wa Ulaya.
  • Kusema raia Wayahudi ni waaminifu zaidi kwa Israeli kuliko kwa nchi zao.
  • Kukataa haki ya Wayahudi ya kuwa na taifa lao wenyewe, mfano kusema kuwa Israeli ni mradi wa kibaguzi.
  • Kuitaka Israeli kufuata viwango ambavyo mataifa mengine ya demokrasia hayatakiwi.
  • Kutumia picha au maneno ya zamani ya chuki dhidi ya Wayahudi kuelezea Israeli au Waisraeli.
  • Kufananisha sera za Israeli na zile za Wanazi.
  • Kuwalaumu Wayahudi wote kwa matendo ya serikali ya Israeli.[1]

Neno lingine linalotumika badala ya "antisemitism" ni Judeophobia.[2] Baadhi ya watu hupendelea jina hili kwa sababu "antisemitism" linaweza kueleweka kwa njia tofauti.[2]

Muhtasari

[hariri | hariri chanzo]

Historia ya binadamu imejawa na chuki dhidi ya Wayahudi (antisemitism),[2] ambapo mfano mbaya zaidi ni Maangamizi Makuu (Holocaust),[3] huku aina ya kawaida ya chuki dhidi ya Wayahudi ikiwa ni nadharia za njama.[4][5] Kivumishi cha chuki dhidi ya Wayahudi ni -enye chuki dhidi ya Wayahudi. Wale wenye maoni ya chuki dhidi ya Wayahudi wanaitwa wachukia Wayahudi.[6]

Mwenendo wa hivi karibuni

[hariri | hariri chanzo]
Black Hebrew Israelites, ambao wanakataa kuamini kwamba Yesu alikuwa Myahudi, walipinga huko San Diego, California dhidi ya taswira ya muda mrefu ya Yesu kama "Mzungu" badala ya Mweusi.
Bango la propaganda lililotengenezwa na Black Hebrew Israelites (BHI) likimaanisha kuwa Weusi na Wenyeji wa Amerika ndio "warithi halisi" wa Makabila Kumi Yaliyopotea ya Israeli. BHI wanadai kwamba watu hao wameainishwa "kimakosa" na waheberu weupe katika makundi tofauti ya kikabila kote katika Dunia ya Magharibi.

Mnamo Januari 14, 2025, kikundi cha haki za kiraia cha Marekani Anti-Defamation League (ADL) kilitangaza matokeo ya utafiti wao mpya wa kimataifa (washiriki 58,000) kwamba 46% ya watu wazima duniani (takriban watu 2,200,000,000) walikuwa na maoni yaliyokita mizizi ya chuki dhidi ya Wayahudi.[7]

Miongoni mwa washiriki, 56% walifikiri kwamba Wayahudi walikuwa "waaminifu kwa Israeli pekee" huku 46% wakiamini kwamba "Wayahudi walikuwa na nguvu nyingi juu ya masuala ya kimataifa".[7] 76% ya wale walio katika Mashariki ya Kati na Afrika Kaskazini (MENA) walionekana kukubaliana na dhana potofu 11 hasi kuhusu Wayahudi,[7] asilimia ya juu zaidi kuliko maeneo mengine yote.[7] Wakati huo huo, Kuwait na Indonesia zilipatikana kuwa na asilimia kubwa zaidi ya dhana hizo.[8]

Kuhusu Maangamizi Makuu (Holocaust), ni 48% tu ya washiriki walitambua usahihi wake wa kihistoria, huku asilimia ikiwa ya chini kabisa (39%) miongoni mwa kundi la umri wa miaka 18–34,[8] kinyume na imani ya kawaida ya wasomi wa kushoto kwamba vijana wana uwezekano mdogo wa kuelewa juu ya wabaguzi wa rangi.[9]

Asili ya jina

[hariri | hariri chanzo]

Mwanahistoria wa Marekani Deborah Lipstadt na wataalamu kadhaa wa chuki dhidi ya Wayahudi walisema kwamba neno antisemitism lilibuniwa na mwanaharakati wa Kijerumani mwenye chuki dhidi ya Wayahudi Wilhelm Marr katika kitabu chake Path to Victory of Germanism Over Judaism kurejelea chuki dhidi ya Wayahudi, ambayo aliona ni muhimu kwa mbari ya Kijerumani kuwazuia Wayahudi (kikundi kikuu cha Wasemiti Ulaya wakati huo) kuharibu utamaduni wa Kijerumani.[10] Licha ya Wasemiti kujumuisha makundi mengine ya kikabila ya Mashariki ya Kati,[11] wanaharakati wa Ujerumani kama Wilhelm Marr waliwarejelea Wayahudi kama Wasemiti hasa.[10][11]

Kutokana na maana, antisemitism haiwezi kuchukuliwa kama chuki dhidi ya makundi yote ya Kisemitiki, au ingesababisha makosa ya kiisimu (kutumia maana ya zamani ya neno kufanya hoja kuhusu maana yake ya sasa).[11] Zaidi ya hayo, neno hilo linajumuisha Wayahudi wanaofanya Uyahudi, Wayahudi walio badili dini na kuwa Ukristo na wale wenye asili ya Kiyahudi inayoweza kufuatiliwa,[10][11] ambao wote wanaweza kuwa waathirika wa chuki dhidi ya Wayahudi.[10][11]

Tahajia

[hariri | hariri chanzo]

Neno hili huandikwa na wengine kama anti-Semitism, lakini tahajia kama hiyo ina utata. Wanahistoria wameeleza kuwa anti-Semitism inapotosha kwani hakuna itikadi kama "Semitism" inayoweza kupingwa,[10][11] huku dhana ya Wasemiti ikichimbuka kutoka sayansi-bandia ya karne ya 19 ubaguzi wa rangi wa kisayansi.[10][11]

Uongo kuhusu Wayahudi

[hariri | hariri chanzo]

Kale

[hariri | hariri chanzo]
  1. Wayahudi walimuua Yesu
  1. Wayahudi waliwasaliti manabii wao[12][13]
  2. Wayahudi wanapanga njama dhidi ya Ukristo[14]

Zama za Kati

[hariri | hariri chanzo]
  1. Wayahudi huchukua damu kutoka kwa watoto wachanga Wakristo kwa ajili ya ibada (mashtaka ya damu)[14][15]
  2. Wayahudi kuabudu Shetani[12][13]
  3. Wayahudi hutia sumu visima kusababisha milipuko ya magonjwa, ikiwemo karne ya 14 Kifo Cheusi[14][16]

Siku hizi

[hariri | hariri chanzo]
  1. Wayahudi wanadhibiti vyombo vya habari[14][17]
  2. Wayahudi wanadhibiti benki[14][18]
  3. Wayahudi wanadhibiti serikali duniani kote[19][20]
  4. Wayahudi wanazua vita na mapinduzi duniani dunia[14][21]

Sasa hivi

[hariri | hariri chanzo]
  1. Wayahudi ni walimwengu wasio na asili[22][23]
  2. Wayahudi ni waongofu wa Ulaya wa Uyahudi waliozaliwa kutoka kwa Khazars[24][25]
  3. Wayahudi waliendesha Biashara ya utumwa ya Atlantiki[25][26]
  4. Wayahudi walisababisha UKIMWI na COVID-19[27]

Mashariki ya Kati na Afrika ya Kaskazini (MENA)

[hariri | hariri chanzo]

Historia

[hariri | hariri chanzo]
Mauaji ya Banu Qurayza, kabila la Kiyahudi huko Madina, 627 BK.

Wayahudi walianza kuishi katika Rasi ya Uarabuni katika karne ya 6 KK, wakati uvamizi wa Ufalme wa Babeli wa Ufalme wa Yuda ulipowalazimisha Wayahudi kuondoka Yudea. Mawimbi mfululizo ya kuhamisha Wayahudi – yaliyosababishwa na uvamizi wa Yudea kwa vipindi tofauti – yaliwafanya Wayahudi kuwa kundi kuu la kikabila-kidini[28] katika Rasi ya Uarabuni, ambapo Uyahudi ulikuwa tofauti na dini ya miungu mingi ya upagani wa Waarabu wa kale,[29] wengi wao walikuwa wamefika baadaye kuliko Wayahudi kutokana na asili yao ya kuhamahama.[29]

Zama za Kati

[hariri | hariri chanzo]

Wayahudi walifanikiwa katika Rasi ya Uarabuni hadi Waislamu waliposhinda Rasi hiyo, ambapo wao, pamoja na watu wa asili wengine waliotekwa, walitakiwa kulipa jizya (kodi ya kichwa) kwa kubadilishana na uwepo wao uvumiliwe.[29][30] Malipo ya jizya yaliwapa Wayahudi hadhi ya dhimmi ambapo walikatazwa – chini ya tishio la kunyongwa – kukosoa nyanja yoyote ya Uislamu, kushiriki mawazo ya Kiyahudi kwa Waislamu au kumgusa mwanamke wa Kiislamu.[31] Wayahudi pia hawakuruhusiwa[31]

  • kunywa divai hadharani
  • kupanda farasi au ngamia
  • kusali au kuomboleza kwa sauti kubwa
  • kujenga masinagogi marefu kuliko misikiti
  • kujenga nyumba ndefu kuliko nyumba za Kiislamu

Karne ya 21

[hariri | hariri chanzo]

Miaka ya 2010

[hariri | hariri chanzo]

Chuki dhidi ya Wayahudi ni jambo la kawaida sana Mashariki ya Kati na Afrika Kaskazini (MENA).[1] Mnamo mwaka 2011, Pew Research Center ilifanya utafiti kwa idadi kubwa ya wananchi wa nchi za Mashariki ya Kati, ambapo Waislamu ndio wengi. Wengi wa waliohojiwa walikuwa na chuki dhidi ya Wayahudi. Ni 2% tu ya Wamisri, 3% ya Waislamu wa Lebanon na 2% ya Wajordan waliripoti kujisikia vizuri kuhusu Wayahudi.[32] Baadhi ya wanazuoni wanaamini kwamba vyombo vya habari vimecheza jukumu muhimu katika jambo hilo.[33][34] Data zaidi yamewasilishwa kama ifuatavyo.

Chuki dhidi ya Wayahudi katika MENA (Shirika la Utafiti: ADL)[35]
Nchi % ya idadi ya watu wenye chuki dhidi ya Wayahudi
(kiwango cha uhakika 95%)[35]
Palestina 93 93
 
Iraq 92 92
 
Yemen 88 88
 
Algeria 87 87
 
Libya 87 87
 
Tunisia 86 86
 
Kuwait 82 82
 
Jordan 81 81
 
Bahrain 81 81
 
Qatar 80 80
 
Moroko 80 80
 
Falme za Kiarabu 80 80
 
Lebanon 78 78
 
Oman 76 76
 
Misri 75 75
 
Saudi Arabia 74 74
 

Afrika Kusini mwa Sahara

[hariri | hariri chanzo]
Chuki dhidi ya Wayahudi Kusini mwa Jangwa la Sahara (Shirika la Utafiti: ADL)[35]
Nchi % ya idadi ya watu wenye chuki dhidi ya Wayahudi
(kiwango cha uhakika 95%)[35]
Senegal 53 53
 
Mauritius 44 44
 
Afrika Kusini 38 38
 
Kamerun 35 35
 
Kenya 35 35
 
Botswana 33 33
 
Côte D'Ivoire 22 22
 
Nigeria 16 16
 
Uganda 16 16
 
Ghana 15 15
 
Tanzania 12 12
 

Asilimia ya wakazi wa Afrika Kusini wenye chuki dhidi ya Wayahudi iliongezeka hadi 47% mwaka 2019 kutoka 38% mwaka 2014.[36] Tangu Vita vya Israeli na Hamas vilipoanza Oktoba 7, 2023, kumekuwa na ongezeko kubwa la unyanyasaji na vurugu dhidi ya Wayahudi nchini Afrika Kusini.[37][38] Kati ya Oktoba 7 na Desemba 31, 2023, mashambulizi dhidi ya Wayahudi yaliongezeka kwa 631% nchini Afrika Kusini ikilinganishwa na kipindi kama hicho mwaka 2022.[39]

Ulaya

[hariri | hariri chanzo]
Ramani ya kufukuzwa kwa Wayahudi kutoka mikoa mbalimbali ya Ulaya, takriban. 1100–1600 BK.

Kabla ya Karne ya 20

[hariri | hariri chanzo]

Karne ya 20

[hariri | hariri chanzo]
Makala kuu: Pogrom na Ujerumani ya Nazi
Adolf Hitler (1889–1945) akisalimiana na Alberto Vassallo-Torregrossa (1865–1959), makasisi wa cheo cha juu wa Vatikani huko Bavaria, Ujerumani ya Nazi.

Maangamizi Makuu (Holokausti)

[hariri | hariri chanzo]
Makala kuu: Maangamizi Makuu (Holokausti), Orodha ya kambi za mateso za Nazi, Ustaše, Dola Huru ya Kroatia, na Jamhuri ya Kislovakia (1939–1945)
Further information: Kristallnacht, Babi Yar, Ante Pavelić, and Kanisa Katoliki na Dola Huru ya Kroatia
Bango kutoka dola bandia ya Jamhuri ya Kislovakia (1939–1945) ya Wanazi: "Usiwe mtumishi wa Myahudi: yeye ajiunganaye na Myahudi atazama hadi kiwango chake."
Bango la kupinga Wayahudi huko Slovenia iliyokaliwa na Wanazi likisema "Kisu mgongoni wakati muhimu", likirejelea hadithi ya kuchomwa kisu mgongoni iliyokuwa maarufu miongoni mwa Wajerumani wakati huo.

Maangamizi Makuu yalikuwa mauaji ya halaiki[40] yaliyofanywa na Ujerumani ya Nazi kuanzia 1933 hadi 1945 wakati wa Vita Kuu ya Pili ya Dunia. Yalijulikana kama Suluhisho la Mwisho. Mpango wa Wanazi ulikuwa kuwaondoa Wayahudi wote Ulaya. Walifanikiwa kuwaua angalau Wayahudi 6,000,000 – 67% ya Wayahudi wa Ulaya wakati huo.[3] Mpango wa Maangamizi Makuu ulikuwa na mizizi katika chuki dhidi ya Wayahudi.[3][41]

Karne ya 21

[hariri | hariri chanzo]

Katika utafiti wa mwaka 2013 wa Wayahudi 5,847 huko Ulaya, 76% walifikiri kwamba chuki dhidi ya Wayahudi iliongezeka katika miaka mitano iliyopita, huku 29% walikuwa wamefikiria kuhamia nchi nyingine kwa sababu walijisikia kutokuwa salama.[42] Utafiti wa ADL wa mwaka 2023 uligundua kuwa theluthi moja ya Wazungu wa Magharibi waliamini chuki dhidi ya Wayahudi. Hali hii iliripotiwa kuwa mbaya zaidi katika nchi zingine za Ulaya Mashariki, hasa Hungary (37%), Poland (35%) na Urusi (26%).[43] Katika Ulaya Mashariki, kiwango cha chuki dhidi ya Wayahudi kimeonekana kuwa kikubwa.[44] Chanzo cha kuendelea kwa chuki dhidi ya Wayahudi Ulaya kinajadiliwa.[45][46]

Chuki dhidi ya Wayahudi huko Ulaya (Shirika la Utafiti: ADL)[35]
Nchi % ya idadi ya watu wenye chuki dhidi ya Wayahudi
(kiwango cha uhakika 95%)[35]
Ugiriki 69 69
 
Armenia 58 58
 
Poland 45 45
 
Bulgaria 44 44
 
Serbia 42 42
 
Hungary 41 41
 
Belarus 38 38
 
Ufaransa 37 37
 
Azerbaijan 37 37
 
Lithuania 36 36
 
Romania 35 35
 
Kroatia 33 33
 
Bosnia na Herzegovina 32 32
 
Georgia 32 32
 
Urusi 30 30
 
Moldova 30 30
 
Hispania 29 29
 
Montenegro 29 29
 
Latvia 28 28
 
Austria 28 28
 
Slovenia 27 27
 
Ubelgiji 27 27
 
Ujerumani 27 27
 
Uswisi 26 26
 
Estonia 22 22
 
Ureno 21 21
 
Ireland 20 20
 
Italia 20 20
 
Iceland 16 16
 
Norway 15 15
 
Finland 15 15
 
Jamhuri ya Czech 13 13
 
Denmark 9 9
 
Ufalme wa Muungano 8 8
 
Uholanzi 5 5
 
Uswidi 4 4
 

Ireland

[hariri | hariri chanzo]
Makala kuu: Chuki dhidi ya Wayahudi nchini Ireland
Bendera ya kikundi cha Wakatoliki wa Ireland waliokuwa wakipendelea Wanazi na kupinga Wayahudi[47] iitwayo Blueshirts.
Wakatoliki wa Ireland waliokuwa wakipendelea Wanazi na kupinga Wayahudi[47] wa kikundi cha Blueshirts wakiandamana barabarani.

Marejeo

[hariri | hariri chanzo]
  1. ↑ 1.0 1.1 *"AJC's glossary of antisemitic terms, phrases, conspiracies, cartoons, themes, and memes" (PDF). American Jewish Committee. 2021. Iliwekwa mnamo Desemba 3, 2024.{{cite web}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
  2. ↑ 2.0 2.1 2.2
  3. ↑ 3.0 3.1 3.2
  4. ↑
  5. ↑
  6. ↑
  7. ↑ 7.0 7.1 7.2 7.3 Pierre, Dion J. (Januari 14, 2025). "Nearly Half of World's Adults Hold Antisemitic Views, ADL Survey Finds". Algemeiner. Iliwekwa mnamo Januari 15, 2025.{{cite news}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
  8. ↑ 8.0 8.1 Maltz, Judy (Januari 14, 2025). "'Deeply Alarming' | Kuwait and Indonesia Top List of World's Most Antisemitic Countries, Global Survey Shows". Haaretz. Iliwekwa mnamo Januari 15, 2025.{{cite news}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
  9. ↑ Pancevski, Bojan (Januari 14, 2025). "Nearly Half of Adults Worldwide Hold Antisemitic Views, Survey Finds". Wall Street Journal (WSJ). Iliwekwa mnamo Januari 15, 2025. Antisemitism has surged, especially among the young, as the Holocaust fades from collective memory{{cite news}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
  10. ↑ 10.0 10.1 10.2 10.3 10.4 10.5 Bard, Mitchell. "Anti-Semitism or Antisemitism?". Jewish Virtual Library. Iliwekwa mnamo Novemba 4, 2024.{{cite web}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
  11. ↑ 11.0 11.1 11.2 11.3 11.4 11.5 11.6
  12. ↑ 12.0 12.1 Hitilafu ya kutaja: Invalid <ref> tag; no text was provided for refs named A1
  13. ↑ 13.0 13.1 * Kertzer, David I. "The Roman Catholic Church, the Holocaust, and the demonization of the Jews. Response to "Benjamin and us: Christanity, its Jews, and history" by Jeanne Favret-Saada". HAU: Journal of Ethnographic Theory. 4 (3). Brown University, Providence, Rhode Island, United States: The University of Chicago Press: 329–333. Iliwekwa mnamo Desemba 23, 2024. OPEN ACCESS{{cite journal}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
  14. ↑ 14.0 14.1 14.2 14.3 14.4 14.5 The Talmud in Anti-Semitic Polemics (PDF). Anti-Defamation League. 2003. uk. 11. Ilihifadhiwa kwenye nyaraka kutoka chanzo (PDF) mnamo 15 Agosti 2014. Iliwekwa mnamo 15 Agosti 2014.{{cite book}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
  15. ↑
  16. ↑
  17. ↑ Láníček, Jan (2013). Czechs, Slovaks and the Jews, 1938–48: Beyond Idealisation and Condemnation (kwa Kiingereza). New York: Springer. ISBN 978-1-137-31747-6.
  18. ↑ "Jewish 'Control' of the Federal Reserve: A Classic Anti-Semitic Myth". Anti-Defamation League. Ilihifadhiwa kwenye nyaraka kutoka chanzo mnamo 12 Januari 2014. Iliwekwa mnamo 25 Januari 2014.{{cite web}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
  19. ↑
  20. ↑
  21. ↑ Karsh, Efraim (Julai 2012). "The war against the Jews". Israel Affairs. 18 (3): 319–343. doi:10.1080/13537121.2012.689514. S2CID 144144725.{{cite journal}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
  22. ↑
  23. ↑
  24. ↑ * Harkabi, Yehoshafat (1987) [1968]. "Contemporary Arab Anti-Semitism: its Causes and Roots". Katika Fein, Helen (mhr.). The Persisting Question: Sociological Perspectives and Social Contexts of Modern Antisemitism. Walter de Gruyter. ku. 412–427. ISBN 978-3-11-010170-6.
  25. ↑ 25.0 25.1
  26. ↑
  27. ↑
  28. ↑ "Who Are the Jews? | AJC - American Jewish Committee". American Jewish Committee. Iliwekwa mnamo Januari 13, 2025.{{cite web}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
  29. ↑ 29.0 29.1 29.2 Gil, Moshe (1997). The origin of the Jews of Yathrib. Brill. ku. 4–5. ISBN 9789004138827.
  30. ↑
  31. ↑ 31.0 31.1
  32. ↑ "Muslim-Western Tensions Persist - Pew Research Center". Washington, DC. 21 Julai 2011.{{cite web}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
  33. ↑
  34. ↑
  35. ↑ 35.0 35.1 35.2 35.3 35.4 35.5 Hitilafu ya kutaja: Invalid <ref> tag; no text was provided for refs named S(A)
  36. ↑ "The ADL GLOBAL 100: An Index of Antisemitism – South Africa". Anti-Defamation League. Iliwekwa mnamo Desemba 23, 2024.{{cite web}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
  37. ↑
  38. ↑
  39. ↑ "'There is No Antisemitism Here,' South African Justice Minister Claims, Despite 631 Percent Increase in Attacks on Jews". Algemeiner. Januari 31, 2024. Iliwekwa mnamo Desemba 23, 2024.{{cite news}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
  40. ↑
  41. ↑
  42. ↑ "Discrimination and hate crime against Jews in EU Member States: experiences and perceptions of antisemitism" (PDF). European Union Agency for Fundamental Haki. 2013. Iliwekwa mnamo Desemba 2, 2024.{{cite web}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
  43. ↑ "ADL Survey Finds Harmful Antisemitic Stereotypes Remain Deeply Entrenched Across Europe". Anti-Defamation League. Mei 31, 2023. Iliwekwa mnamo Desemba 3, 2024.{{cite web}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
  44. ↑
  45. ↑
  46. ↑
  47. ↑ 47.0 47.1
Rudishwa kutoka "https://sw.wikipedia.org/w/index.php?title=Ubaguzi_dhidi_ya_Wayahudi&oldid=1432745"