Hurtigruten excursie: de smaak van Vesterålen

Na de storm van gisteren zijn we in een winter wonderland terecht gekomen. Het sneeuwt nu flink. Het zicht is slecht, toch gaan we vandaag cultuur snuiven en geschiedenis beleven. Dit keer maken we Noorwegen mee vanaf land. We doen dat met de Hurtigruten excursie, a taste of Vesterålen, die gelukkig wel door gaat. We ontdekken de geschiedenis van Scandinavië. In Harstad gaan we aan land waar we de middeleeuwse kerk in Trondenes en een historisch bezoeker centrum aandoen. Volgens de gids is dit onbekende Vesterålen een goed alternatief voor de nabije en meer bekende Lofoten.

In Vesterålen ontdek ik een onbekend verleden

De stadswandeling van deze Hurtigruten excursie slaan we over want het gebrek aan zicht, en de overvloed aan sneeuw geven grote kans op glibberigheid. Diezelfde sneeuw tovert het middeleeuwse kerkje in Trondenes, tot een plaatje. Het steekt af tegen donkere woeste luchten. Hier in Vesterålen, duik ik in voor mij onbekende geschiedenis, en ontdek daarbij bijzondere verbindingen met het heden. We beleven niet alleen geschiedenis. Straks breekt op een onverhoeds moment de lucht open, en ook dat heeft een diepe betekenis.

De witte kerk van Trondenes

De witte kerk van Trondenes, net buiten Harstad, kijkt al eeuwenlang uit over de oevers van het Vågsfjord. Het Kerkje oogt elegant en krachtig tegelijk. De verbazingwekkend hoge en stevige muren bieden niet alleen bescherming tegen de waan van de dag, maar de smalle, hoge ramen, verraden dat het gebouw vanaf het begin ook als vesting diende. Ze zitten op een perfecte hoogte om pijlen op je belagers af te vuren.

De bouw van de kerk tussen 1180 en 1250 valt samen met aanvallen van de Kareliërs, een Fins sprekend volk, verbonden met de Novgorod republiek. Ik heb nog nooit van de Novgorod republiek gehoord. Maar bij nader onderzoek blijkt deze republiek beginpunt van een heel continent aan geschiedenis. Wat de Trondenes kerk betreft, het zal nog zo’n honderdvijftig jaar duren voor de kerk rond 1400 ook een dak krijgt.

Novgorod

De Novgorod republiek, liggend in het huidige Rusland, oefent van de twaalfde tot de vijftiende eeuw zijn macht uit. Hiermee duiken we meteen diep de noordelijke én oostelijke geschiedenis in, met verrassende verbindingen met ons heden.

Republiek Novgorod hanteert een vorm van zelfbestuur waarbij de Bojarenraad, een groep van adelen, de macht deelt met de Veche, een volksvergadering bestaande uit vrije mannen. Dit maakt deze republiek één van de vroegere pogingen tot democratie in Europa. 

De republiek van Novgorod is bovendien belangrijk vanwege

• De link met Vikingen, en die is anders dan je zou verwachten.
• De ontstaanslegende van Rusland, en de rol van Kiev daarin.
• De handel en de Hanze, en dat gaat verder dan je zou denken, helemaal tot aan
• Het Byzantijnse rijk.

Vikingen als handelaren

De Vikingen zijn veroveraars, jazeker, maar ook handelaren en kolonisten. Varjagen zijn óf Vikingen (rovende zeevaarders) óf Noormannen (de gehele Scandinavische bevolkingsgroep) die vanuit het huidige Zweden naar het oosten trekken. De Varjagen plunderen relatief weinig. Wel drijven ze handel met lokale Slavische of Finse stammen. Soms leggen ze hen een tribuut op. Soms werken ze samen met lokale vorsten, bijvoorbeeld om handelskonvooien te beschermen.

Al deze activiteiten leiden uiteindelijk tot nederzettingen, en de Varjagen vestigen zich in de achtste en negende eeuw in wat nu Wit-Rusland, Rusland en Oekraïne heet. Deze Varjagen of Warjagen of Varangiërs, (hangt er vanaf wie je leest) staan ook wel bekend als Roes of Rus. De uitleg van deze term is omstreden, maar raakt aan de ontstaanslegende van het huidige Rusland.

Rus

‘Rus’
Het woord ‘Rus’ in Rusland heeft een niet onomstreden herkomst. Het woord, als aanduiding van zowel het land als het volk van het Kievse Rijk verschijnt rond de tijd van de stichting van Kiev voor het eerst in de bronnen. Oud-Slavische bronnen spreken van ‘het land van Rus’ (Рѹ́сьскаѧ землѧ). Afgezanten naar een Duitse vorst worden in een bron ‘Russii’ genoemd. Het bleek om Zweden te gaan. Dat wordt ondersteund doordat het Finse woord voor Zweden ‘Ruosti’ is (afgeleid van het oud-Noorse -rods, ‘zij die roeien’) en er een stuk Zweedse kustlijn is die ‘Rostlagen’ heet.

Russische taalkundigen die proberen te bewijzen dat hun volk niet van Vikingen afstamt, wijzen erop het woord Rus alleen in het gebied rond Kiev in zwang komt, en niet in de meer noordelijke Slavische Vikinggebieden. Het Griekse woord ‘Rhos’ werd wel voor het gebied gebruikt voor de Vikingen het betraden. In de buurt van Kiev is ook een riviertje met de naam Ros.

https://www.nemokennislink.nl/publicaties/waarom-rusland-oekraine-ook-niet-wil-laten-gaan/

Kievse Roes

Of het nu de Vikingen zijn of de Slavische volkeren, die een rol spelen in het ontstaan van Rusland, dat vertelt de geschiedenis niet. Het is immers geen geschiedenis maar een legende.

Volgens deze legende sticht Rus-hoofdman Rurik een nederzetting die uitgroeit tot een belangrijk handelscentrum, en later tot ‘republiek’: Novgorod. Rurik, is de stichter van de mythische Viking-dynastie van de Rurikiden of Ruriken.

Rurik’s opvolger Oleg verovert Kiev.

Rond 882 verplaatst Oleg het zwaartepunt van de handelsroutes naar het gebied rond Kiev. Oleg is hiermee de stichter van het Kievse Rijk, het ‘land van Rus’ zoals oude Slavische bronnen het noemen. Vanuit Kiev regeren Oleg en zijn nakomelingen de door hen (min of meer) verenigde Slavische stammen. 

Wit-Rusland, Rusland en Oekraïne wijzen allemaal naar de Kievse Roes als hun culturele voorouders. Rus land is niet zomaar een naam, er zit een geschiedenis achter. Een geschiedenis die voor mij onontgonnen terrein is, maar die, nu ik me er in verdiep, ook verduidelijkt. Met de stad Kiev als gezamenlijk startpunt is de belangstelling van Poetin voor Oekraïne, hoe onterecht ook, beter te plaatsen.

Hanze

De stad Novgorod, is één van de oudste stedelijke nederzettingen in het Slavische rijk. Vanwege zijn gunstige ligging groeit Novgorod in de late middeleeuwen uit tot belangrijke schakel op de handelsroute van Scandinavië naar het Byzantijnse Rijk in het zuiden. Novgorod floreert als de meest oostelijke handelspost van de Hanze. Dezelfde Hanze die de stad Bergen zo rijk maakte.

Byzantijnse rijk

Ze komen nog eens ergens, die Vikingen, al handelend of al plunderend. Met rivieren als vaarwegennet komen ze zelfs tot aan Constantinopel, de hoofdstad van het Byzantijnse rijk. De Vikingen in Istanbul, die had ik nog niet eerder zo duidelijk op mijn netvlies staan.

Via Byzantijnse handelaren, en later de kerk, beïnvloedt Byzantium de kunst, literatuur en architectuur van het Kievse rijk. Denk bijvoorbeeld aan de Christelijk Orthodoxe kerk, en de Iconen schilderkunst. Tot op de dag van vandaag geniet de Novgorod school van Icoon kunst groot aanzien. Zelfs de Uienkoepels, die we associëren met Russische gebouwen, zijn terug te leiden tot de Byzantijnse architectuur.

Hoe stokvis de kerk voor uit helpt.

Zo zijn we weer terug bij de witte kerk in Trondenes. De aanvallen van de Kareliërs zijn afgeslagen en rond veertienhonderd komt er eindelijk een dak op de kerk. In de rijkste periode voor deze kerk, leveren arme pachters een belangrijke bijdrage door per jaar zesduizend! kilo stokvis af te dragen.

Van die verdiensten kan wel wat moois gekocht worden, de altaarstukken bijvoorbeeld. Het gedetailleerde houtsnijwerk komt eind vijftiende eeuw uit Hanze stad Lübeck en getuigt van vakmanschap. Omdat ze zo kwetsbaar zijn kunnen wij alleen de gesloten panelen bewonderen. Een voorbeeld van het houtsnijwerk erachter vind je op deze website.

Verstilling via een eeuwenoud orgel

Het orgel uit 1790 waar we nu naar luisteren is één van de oudste van Noorwegen. Het is een prachtig verstild moment. De organiste geeft een korte inleiding. De kleuren van het altaar, de gotische glas-in-lood ramen en de preekstoel–compleet met zandloper zodat er niet meer dan een uur gepreekt kan worden, spreken van een rijk verleden. De witte muren stralen rust uit. De klanken van het orgel zijn broos en teer. Sommige melodieën eeuwenoud, sommige bekend. We zitten beschut in dit serene moment.

Ontroering en herdenking

Later vertelt een van de reisgenoten wat dit moment voor haar betekende. Vandaag is de sterfdag van haar dochter. De dochter die zo plotseling stierf, vlak voor haar trouwdag. Een begrafenis in plaats van een huwelijksfeest. Als het orgel speelt zet ze de foto van Debby voor zich op de bank. Eerder had ze zich zorgen gemaakt hoe met deze beladen dag om te gaan en nu kan ze geen beter moment verzinnen om haar te gedenken. Kort daarna lopen we de kerk uit. Juist op dat moment breekt heel even, heel fel de zon door. “Dank je wel” fluistert ze. Als ze mij dit verhaal later vertelt zijn mijn ogen vochtig en voel ik me voor even verbonden met haar verdriet.

En nog zijn we niet klaar met de geschiedenis.

Al in het bronzen tijdperk wonen er mensen op de Trondenes landtong. Een vrouw vindt een stukje metaal en denkt, dit is vast oud, misschien komt het wel uit de tweede wereldoorlog. Het blijkt een tweeëneenhalf-duizend jaar oude bronzen kraag te zijn. Behalve heel oud, is de kraag ook bewijs voor het bestaan van handelsroutes. De kraag, die je in het museum kunt bewonderen, komt oorspronkelijk van een cultuur ten zuiden van hier.

Daar heb je Olav weer.

Herinner je koning Olav nog, die in Trondheim begraven ligt en met harde hand het Christendom verspreidde.

Hij stierf in één van de beroemde veldslagen in de Noorse geschiedenis, de slag bij Stiklestad. Daar heeft Trondenes mee te maken. Net zo als hierboven draait het weer om handel.

De hoofdmannen uit het Noorden hebben niet zo veel op met het Christendom. Wat doet Olav, voor hem geen handelstarieven, hij verbiedt domweg de hele graanverkoop aan het Noorden. De hoofdman van Trondenes, Asbjørn Sigurdson, vindt een omweg en koopt toch graan in het zuiden. Op de terugweg loopt, of beter vaart, hij in de armen van een aanhanger van de koning, ene Tore Sel. Asbjørn vermoordt Tore Sel.

De koning is niet blij. Asbjørn is even een held en heet dan Selsbane (plaag van Sel, die vast ook niet blij was). Asbjørn wordt ook omgelegd en dan heb je pas echt de poppen aan het dansen. Want nu is de moeder van Asbjørn boos. Ze zweert wraak en vraagt een medestander, met de geweldige naam Tore Hund, om die wraak uit te voeren. Uiteindelijk is het Tore Hund die Olav doodt, bij de beroemde slag om Stiklestad, met de speer Selshevneren, de speer waarmee Asbjørn Sel doodde. En zo speelt dit kleine Trondenes toch nog een behoorlijke rol in de Noorse geschiedenis

Buiten museum

Buiten het Historische centrum is een klein staafkerkje in aanbouw. De bouw gaat net zo als eeuwen geleden, en is dus een project van jaren, maar de akoestiek is nu al geweldig. Zo horen we één van de vrijwilligers, in middeleeuws tenue, een oud lied zingen. Haar warme zuivere stem stijgt als die van een leeuwerik naar de nok. Zij is ook degene die in het nagebouwde middeleeuwse huisje ons uitlegt hoe wol, vlas, honing en huiden onderdeel van het huishouden zijn. Als oud juf textiele werkvormen, hebben de weefgetouwen mijn speciale aandacht. Ik praat met haar over technieken en methodieken. Dan geeft ze me het draadje linnen dat ze tijdens de presentatie in elkaar draaide van de losse vezels van vlas.

Kom je hier in het voorjaar en de zomer, dan kun je buiten ook daadwerkelijk de gewassen zien die ze hier telen op de wijze van weleer.

van Harstad naar Sortland

Hinøya eiland

Na al deze geschiedenis is het prettig om even in de bus achterover te leunen en (door de blauw getinte ramen) van het uitzicht te genieten. We bevinden ons op Hinøya eiland, en volgen het Kvæfjord dat dit eiland bijna in tweeën splitst. Als we stoppen om de rivier van dichtbij te kijken komt de dichte sneeuw ons bijna horizontaal tegemoet.

Mooi verhaal

De gids vertelt over de regio, een slimme boer en over de beroemde taart die hier vandaan komt. Op dit moment is het moeilijk voor te stellen dat we ons in de tuin van Noord Noorwegen bevinden. Vanwege het milde microklimaat hier in de regio Kvæfjord dacht een ondernemende boer: waarom zou je in noord Noorwegen geen aardbeien kunnen telen? Zo geschiedde en zijn verse aardbeien zijn bekend in heel kvæfjord. Je kunt ze prima combineren met een ander beroemd product uit deze regio, de Kvæfjordkake, beter bekend onder de naam:

Verdens Beste

Ik moet zeggen als ik de beschrijving hoor van kvæfjordkake, de taart die ooit door kijkers van een Noors tv programma is uitgeroepen tot de beste van Noorwegen, dan zou ik daar wel een stukje van willen proeven. En, al helemaal met verse aardbeien, die ooit zullen groeien, waar nu nog dikke lagen sneeuw liggen. Het recept vind je hier. De cake heeft een lange en rijke geschiedenis, wil je daar meer van weten? Dat kan hier

Veerpont over Gullesfjord

Met een veerpont steken we het Gullesfjord over. Geen taart aan boord, maar wel koffie en toastjes met de beroemde bruine schapenkaas. Ik ben meer onder de indruk van de uitzichten als we weer onderweg met de bus nog een keer stoppen.

Terwijl er druk selfies worden genomen, kijken wij de andere kant uit.

Blauwe stad

We naderen Sortland waar we ons weer bij de overige passagiers zullen voegen. Sortland zocht iets om op te vallen. Het begon als een grap. Kunstenaar Bjorn Elvenes vond dat er iets moest gebeuren om de nietszeggendheid tegen te gaan. Hij zei: we verven onze huizen blauw. Deze PR gimmick pakte goed uit. Het blauw zorgt voor mooie plaatjes en zo heet Sortland nu de blauwe stad. Het is zo mistig dat wij vooral veel grijs zien, met uiteindelijk toch een beetje blauw.

Even staan we te wachten vlak voor de brug over het fjord te wachten, en dan wordt duidelijk waarom we niet meteen door rijden. Precies als wij de brug over rijden doemt de Polarlys uit de mist op en vaart met een enorme stoot van de scheepstoeter onder ons door. Op dek zwaaien passagiers met Noorse vlaggetjes naar ons. Beetje corny, dat wel, maar ook erg leuk om zo als verloren schapen weer binnengehaald te worden.

Om te smullen

Die middag aan boord kijk ik voor alle zekerheid even op het bordje dat altijd bij de toetjes staat. Het leuke van Hurtigruten vind ik dat ze zoveel mogelijk de producten uit de streek waar we doorvaren gebruiken. Het zal wel niet, maar het zou toch leuk zijn. En jawel, daar staat een heerlijk stuk Kvæfjordkake. Tijdens deze Hurtigruten excursie: ‘a taste of Vesterålen’ hoorde ik het verhaal. Ik kan nu ook uit eigen ervaring zeggen dat dit inderdaad een errug lekker stuk taart is.

We zijn halverwege deze dag van contrasten en varen verder richting de Lofoten en Svolvaer.

Metgezel

Altijd staat hij er, als ik op het achterdek kom. Hij leunt wat tegen de wand. Zijn benen zijn slecht. Later zal hij me vertellen dat dit het resultaat is van een mislukte heupoperatie waar ook het goede been is aangetast. Veel zegt hij er niet over. “Het is veel erger geweest”. Soms schuifelt hij naar voren om een foto te nemen. Altijd heeft hij zijn camera in de hand. We wisselen fotopraat uit, vergelijken lenzen. “Straks heb je héél veel foto’s van witte bergen” zegt hij.

Onmetelijk groots en eindeloos klein

Ik begrijp hem wel. Ik sta daar ook graag in dat onmetelijke landschap dat voorbij vloeit. De zeelucht als frisse metgezel. De zachte schommeling van het dek. En de wens om dit gevoel vast te houden en vast te leggen. Soms zijn de bergen zwart witte pentekeningen, soms symfonieën in wit, dan weer een taart met poedersuiker.

Zijn vrouw is klein, heeft vriendelijke twinkel oogjes en krullend zacht grijs haar. Ze zit stil in haar stoel en kijkt naar buiten. “Is je man aan dek?” vraag ik. Ze glimlacht: “Immer”. Het is de vijfde keer dat ze deze reis doen.

Wat doe je aan boord?

Van te voren had ik me zorgen gemaakt over de excursies. Als je wilt kun je er elke dag georganiseerd op uit. Je hebt wel een goed gevulde portemonnee nodig, maar dan geeft Hurtigruten wél garantie dat je op tijd weer aan boord bent. En al is er een fitness ruimte en zijn er bubbelbaden op het achterdek, twaalf dagen alleen maar aan boord zijn, dat lijkt me niets. Je gaat op reis om iets te beleven, niet waar?

Vergissing

Daar heb ik me helemaal op verkeken. Het varen is geen intermezzo tussen bestemmingen waar je iets beleeft, geen wachten op wat gaat komen. Het varen zelf ís de belevenis. Aan dek, achter glas in de zon uit de wind, of in de panorama lounge waar je in heerlijke luie leren stoelen het landschap aan je voorbij ziet trekken.Of, in ’the bakery’ waar je aan gezellige tafeltjes leest, puzzelt, spelletjes doet of zelfs breit, verbazingwekkend hoe veel mensen breien. Naast de tafel met opgestapelde puzzels staat een mand met wol en breinaalden voor algemeen gebruik. Van alle kleine breisels worden kussens in elkaar gezet die op de banken hier liggen.

Iedereen doet hetzelfde

Eén ding doe we allemaal. “Ik heb m’n boek de hele ochtend op mijn schoot gehad” zegt Asta, “en ik heb nog geen twee bladzijden gelezen, ik kan maar niet stoppen met naar buiten kijken. Het is zo mooi!” zucht ze. Je kunt hier in de bakery ook een heerlijke cappuccino krijgen, en mocht je met drie maaltijden tussendoor trek hebben dan neem je er een dagvers gebakje bij, of een ijsje. Stokvis smaak iemand?

Is dat nou niet saai?

“Heb je die bergen nou nog niet gezien?” vraagt Adri. Nee, ik krijg er geen genoeg van. Maar wat ik echt wil vastleggen is de onmetelijkheid. De variatie in vormen en structuren onder een constant veranderende hemel en wij die een recht spoor door de zee trekken, als voren in de aarde. Het gevoel onderdeel van het landschap te zijn, het te kunnen inademen. Voor dat gevoel moet je echt wel buiten aan dek zijn en niet binnen aan het gebak.

Storm op zee

Met moeite open ik de deur aan bakboord, daarna loop ik beschut naar het achterdek. Er ligt sneeuw en ijs en na een paar minuten beginnen mijn vingers te tintelen. Er is geen sprake meer van een recht spoor, “dit is het betere slagroomkloppen”. M’n haren wervelen alle kanten uit, gelukkig heb ik én een wollen muts en een capuchon, ik zet ze allebei op en zo kan ik toch wat zien. De beweging is behalve heen en weer, nu heel duidelijk op en neer, af en toe verdwijnt de horizon helemaal om dan via mijn maag weer omhoog te komen.

Ik wil aan stuurboord kijken, althans dat is het idee. Ik loop tegen een muur van wind op, hap naar adem, en moet me omdraaien om lucht binnen te krijgen. “Kansloze missie” lacht mijn immer aanwezige metgezel.

Woelige baren

Ben ik bang? Nee, ik heb een rotsvast vertrouwen in het schip. We spraken onlangs nog met het schippersechtpaar dat deze reis ook doet. Zij vertelden hoeveel verschil het gebruik van stabilisatoren, die tegenwoordig ook computer gestuurd zijn, uit maakt. De ervaring van een paar dagen geleden toen we een halve dag extra aan wal zijn gebleven geeft ook vertrouwen. Als het echt niet verantwoord is wordt er niet gevaren.

Alleen aan dek met windkracht 10

Er staat niemand meer aan dek. Net nog durfde ik naar voren te lopen. De sneeuw is ondertussen vast gevroren aan het dek, de reling glimt, bedekt met een laagje ijs. Soms klapt het schip naar beneden. De wind is aanzienlijk toegenomen. De zee is zwart. Ik moet me schrap zetten om te blijven staan. Ik doe een stap naar achteren.

Het ultieme hier en nu

Dit kolken, dit bewegen, hier te staan en dit mee te maken. Ik voel me springlevend en ik geniet. Alle muizenissen doen er niet meer toe, weggejaagd door het hier en nu. Eén straal licht raakt de bergen. In de richting waarin we varen is de lucht zwart en jagen de wolken. Ik zie een gat in het glas rondom het dek, daar kan de lens van mijn fototoestel precies in.

Wat nu, als je slecht ter been bent?

Eerder vroeg ik aan één van de pursers hoe ze omgaan met mensen die gehandicapt zijn of anderszins slecht ter been. Ze vertelt me, dat in geval van evacuatie de mensen met een rolstoelvriendelijke hut op dek drie (waar we van boord gaan) voorrang hebben. Ze wijst me op de speciale liftvoorziening voor rolstoelen daar, die was me nog niet opgevallen. De rolstoel lift op het achterdek had ik al wel gezien.

Er wordt op ons gelet

Ik vind het fijn te horen met hoeveel zorg ze naar de passagiers kijken. Ze zijn er op getraind om vanaf het moment dat we aan boord zijn goed in te schatten wie er eventueel extra hulp nodig zou kunnen hebben. Iemand met een gebroken arm bijvoorbeeld, of die slecht loopt, krijgt een notitie op de passagiers lijst. “We helpen je dan als het nodig is en, je mag met voorrang van boord”. Nu begrijp ik ook het antwoord: “Zal ik een notitie maken op de passagierslijst” toen ik vroeg waar op te letten bij het van boord gaan met wankele benen.

Zwalkend naar mijn kajuit

Ondertussen loop ik zelf als een dronken zeeman over het schip. Ik ben op weg naar mijn hut. De liften mogen niet meer gebruikt worden. Ik heb nog een online les te volgen, maar het spektakel aan dek trok meer. Nu heb ik verbinding met mijn klasje in Nederland en zegt de docent: “Waar zit je?” “Op een boot in een storm op zee”. Door het patrijspoort laat ik de dansende golven zien. Staan is lastig dus ik klim gauw weer op bed en volg de les. De combinatie bewegend schip en beeldscherm maakt me draaierig.

Het is bijna tijd om te eten, en iets in mijn maag zal me goed doen. Dan komt de mededeling dat de maaltijd een half uur is uitgesteld. Daarna zouden we in iets rustiger vaarwater moeten zijn. Ik ga maar even liggen. Als we een half uur later aan tafel gaan zegt mijn tafelgenote na een tijdje: “zo jij krijgt ook weer wat kleur op je gezicht”.

Deze storm had ik voor geen goud willen missen.

Overigens ben ik wel blij dat we niet op één van de schepen na ons zitten. Wij varen naar het zuiden en ontvluchten het zware weer. Deze schepen zullen de drie dagen in het hoge noorden overslaan en blijven in Tromsø tot het ergste voorbij is. De strakblauwe lucht in Honingsvåg lijkt ver weg. Het weer is omgeslagen. Later horen we dat op het hoogtepunt van de storm windkracht 10 is gemeten.

Deze lucht komt ongehinderd vanaf de noordpool via de Barentszee mijn longen in.

De lucht is zo helder, de kleuren zo stralend, het is stil. Hoe moet ik nu toch het licht hier beschrijven, als ik zeg dat het helderder is dan ik gewend ben, wat zegt je dat? Als ik zeg dat de kleuren stralender zijn dan ik gewend ben, dan weet je nog niets. Als ik je zeg dat mijn longen zich moeiteloos met frisse lucht vullen, dan denk je duh, dat doen ze elk moment van elke dag. Hier op 71°10’21” noorderbreedte in Honningsvåg komt de zonbeschenen arctische lucht moeiteloos binnen, laat me zo licht voelen dat normaal admen een zware taak lijkt. Het ontroert me, die helderheid. Ik weet, dit moment blijft me bij.

Voordat we Honningsvåg aandoen stoppen we vroeg in de ochtend in Hammerfest, de stad die met Honningsvåg wedijvert wie het meest noordelijke gelegen is. Honningsvåg wint op graden, maar is vanwege een dalend inwoner aantal technisch gezien geen stad. Ik kies vandaag voor Hammerfest als meest noordelijke. Koning Christian VII sticht deze stad in 1789, voor de handel met Rusland. Nog steeds is het een belangrijke vissershaven.

De grijze luchten van gister klaren langzaam op. We varen door een wereld van sprookjesachtig wit en blauw. Vanaf hier is het nog maar 2100 km naar de Noordpool. We zetten geen voet aan wal in Hammerfest, de tijd is te kort en het is te vroeg.

Na het uitgebreide ontbijtbuffet dat elke dag op ons staat te wachten, welke soort zalm zal ik deze keer bij het ontbijt nemen, moet ik wel het dek op. De landschappen die voorbijtrekken zijn posters waarbij je droomt van een verre bestemming. Nu trekken ze urenlang aan mijn neus voorbij. Ik schiet mijn geheugenkaart vol vandaag.

We varen door de Magerøysund, een smalle zee-engte, naar Honningsvåg.

De lucht trekt steeds strakker blauw. In de verte doemt Honningsvåg op. De zon verlicht de huizen tot een gekleurde speelgoedstad.

Er wonen al duizenden jaren mensen in het gebied rond Honningsvåg. De stad zoals je die nu ziet stamt voornamelijk uit de periode 1945-1960. Aan het eind van de oorlog passen de terugtrekkende nazi troepen de tactiek van de verschroeide aarde toe en branden Honningsvåg plat. Alleen de kerk blijft overeind.

Vandaag is Honningsvåg een van de grootste visserijhavens van noord Noorwegen. Hoe belangrijk die visserij is kun je zien aan de opleidingsboot in de haven. Het is beslist geen klein bootje dat wordt onderhouden als praktisch lesmateriaal. De kans is groot is dat je hier later met visserij te maken krijgt. Dat leer je niet in de schoolbanken, en dus heeft zelfs de middelbare school zijn eigen viskotter.

Naast visserij is toerisme een belangrijke bron van inkomsten, Honningsvåg ligt vlakbij de Noordkaap en is één van Noorwegen’s grootste cruise havens. 40% van de bezoekers arriveert per zee. Wij zijn een paar van die bezoekers.

We lopen door de knerpende sneeuw. Op zondag zijn de winkels dicht, ook het “Christmas house”. Grappig om in het warenhuis van Santa Claus alvast je kerstinkopen te doen, maar dat we deze toeristenval niet in kunnen vind ik niet zo heel erg. Het haventje waar we langslopen is minstens zo pittoresk als de gemiddelde kerstkaart én veel echter.

We zien mensen in het zonnetje voor hun houten huis zitten. De witte huizen die wel wat weg hebben van een schuur, verwijzen naar het visserij verleden. Boven was opslagplaats voor allerhande vis gerelateerd gerei en beneden was er een kleine woon- en slaapplek. Je kunt dat nu nog steeds zien als je goed kijkt.

Natuurlijk moet ik ook nog even langs de meest noordelijke telefooncel ter wereld, ook die staat te stralen in het zonnetje.

Niet eens tijd om een biertje in de micro brewery en meest noordelijke pub te drinken. Een medepassagier deed dat wel. Het is het hoogtepunt van zijn reis, vertelt hij later, en zijn vrouw zegt:”the light there was amazing!”.

Hammerfest mag dan de noordelijkste zijn. Bij mij staat Honningsvåg met stip bovenaan. We zijn hier maar kort, genoeg om een rondje door de straten te lopen. Was het overweldigend en spectaculair? Nee dat niet. Hetzelfde dorp tijdens mist of op een grauwe grijze dag zal nietszeggend zijn en gauw vergeten, maar het licht vandaag was pure magie.

Honingsvåg tourisme

Hurtigruten on Honigsvåg

Kulturhus, noordelijke brouwerij en nog veel meer: Perleporten

Zwart wit en cappuccino

Nog steeds glijden we door een bijna zwartwit landschap. We varen vandaag veel en komen pas in de middag aan bij onze volgende bestemming. Tromsø, ook wel de hoofdstad van het hoge noorden. Na al het spektakel van de afgelopen dagen is een rustig en enigszins grijs dagje ook wel lekker. Boven op dek zeven heb je aan de ene kant heerlijke leren stoelen en grote ramen om uit te kijken. Maar daar tegenover is ’the bakery’ met van die Scandinavische houten banken en gezellige zitjes. Het is er vaak wat rustiger en je kunt er heerlijk zitten schrijven of lezen. De muziek staat er wat minder opvallend aan en het uitzicht is ook prima. Het bevalt mij daar wel. Eén keer per dag bestel ik er een heerlijke cappuccino, je zou je ook te buiten kunnen gaan aan het gebak en het ijs, ze hebben zelf stokvis ijs! Met drie maaltijden per dag weet ik niet goed waar ik dat zou moeten laten, maar niet iedereen heeft dat probleem. Gisteren zat een dame met een vergenoegde blik heerlijk te genieten van haar hoorn met 5 bolletjes ijs.

Tromsø.

Vandaag is er een korte stop in Tromsø. De meest noordelijke universiteit, de meest noordelijke kathedraal. We zullen deze reis nog vaker ‘de meest noordelijke’ tegenkomen. Tromsø heet ook wel de toegangspoort naar het noorderlicht. Volgens ons immer vrolijke lid van het ‘coastal experience team’ zijn we te laat voor het noorderlicht seizoen dat op éénendertig maart eindigt. Het is nu een stuk minder druk in de hoofdstad van het hoge noorden. Tromsø is vooral een winter hoofdstad. Ooit vertrokken vanaf hier de expedities naar de Noordpool. Nu gebruiken veel mensen en organisaties de stad als uitvalsbasis om de Noorse ruige natuur van nabij te ervaren. Je kunt er naar hartelust wandelen, trekken, vissen, kajakken, en natuurlijk het noorderlicht na jagen.

Warme voetjes

Onze gids vertelt ook dat het van oudsher met Kerst erg gezellig is in de verlichtte winterse straten van Tromsø, met zo’n 80.000 inwoners de grootste stad van noord Noorwegen. Om het bewoners en toeristen naar de zin te maken is de binnenstad onlangs gereconstrueerd. Zelfs de straten zijn er verwarmd! Geen glibberige valpartijen. De sprookjesachtige sfeer met dikke witte sneeuw en twinkelende lichtjes heeft er wel onder te lijden gehad. De trottoirs zijn nu sneeuw-en ijsvrij, de rijweg niet. Opletten dus, dat je niet met een onverwachts vaartje het zebra pad over glibbert. In dit relatief milde klimaat maken de wisselende winterse weersomstandigheden er soms een mooie ijsbaan van. Gelukkig, zo hoor ik, is bij het Noorse rijbewijs ook standaard een antislip les inbegrepen.

Polaria aquarium

Heel bruisend oogt Tromsø niet als we onze nieuwe spikes aantrekken en met zekere tred door de sneeuw stappen. Niet álle straten zijn verwarmd en wij zijn op weg naar het Aquarium en Poolcentrum. We zien er een mooie film over Svalbard, bekijken de zeehonden en de hands-on educatieve uitleg van de verschillende soorten vis uit de omgeving, die ook nog eens in levende lijve in het aquarium rondzwemmen. We komen onze vrienden uit Arnhem weer tegen en lopen een stukje samen op.

We passeren de Poolcirkel. Dat gaat gepaard met een ceremonie op het dek. De god Nørse verschijnt aan dek, en als je graag een soeplepel ijsblokjes in je nek wilt hebben dan is het daar nu het moment voor.

We hoeven ons niet te vervelen aan boord. De bemanning komt een paar keer per dag met een moment op de proppen. Vandaag is dat het moment dat we de poolcirkel passeren. Na de ijsdoop, komt de postbode langs, met speciale postzegels en een speciaal poststempel om dit feit te vieren. Dezelfde postbode legde gisteren het duurzame voedsel inkoop beleid uit, en morgen vertelt hij over koningskrabben. Een ander lid van het expeditie is gezegend met een gezonde dosis humor en vertelt bijzonder onderhouden over de wetenswaardigheden onderweg.

Ik geniet van de constant wisselende landschappen die in alle tinten grijs voorbij trekken.

Binnen aan boord worden er verhalen uitgewisseld.

Bodø

Die middag doen we Bodø aan. Het is er rustig en stil in deze voormalige cultuur hoofdstad . Vorig jaar was Bodø een en al culturele bedrijvigheid.

We bekijken twee giga jachten in de haven. Het grootste blijkt de boot van Mark Zuckerberg te zijn. Het is niet heel veel kleiner dan ons schip, dat nu 200 passagiers heeft, en er 500 kan bergen. De boot van Mark kan max 25 gasten hebben. Dat grijze schip op de foto, dat is het bevoorradingsschip dat er achter aan vaart, ook al zo’n joekel. Zelfs de zeemeermin op de kade schud haar hoofd hierover. Uit nijd over zoveel obscene rijkdom neem ik geen foto van de boot van 300 miljoen van Mark, er is genoeg te vinden op het internet mocht je meer willen weten.

De klap op de vuurpijl

De klap op de vuurpijl komt die avond. Noorderlicht! Ja echt, nu al op onze 4e avond. Het is goed te zien. Iedereen en alles stroomt het dek op om te fotograferen. Ik waag ook een poging. Maar het is vooral gaaf om hier te staan, naar boven te kijken en te bedenken, hier sta ik dan, of eigenlijk hier vaar ik dan, op dit schip langs de Noorse kust en ik kijk omhoog en zie het noorderlicht dan weer hier en dan weer daar in vage flarden verschijnen. Natuurlijk lang niet zo fel als op de foto’s, maar toch goed met het blote oog waar te nemen.

Ondertussen varen we door Lofoten en worden we gemaand niet te vroeg naar bed te gaan, vanwege het noorderlicht, maar ook vanwege een nauw fjord met enorme hoge bergwand dat we rond middernacht zullen passeren. Het schip past daar krap doorheen en zal de schijnwerpers aanzetten zodat wij het goed kunnen zien.

Het weer bepaalt

We zullen het vaker meemaken deze reis dat het weer bepaalt wat er gebeurt. Storm hebben we al gehad, regen ook en een paar momenten met zon, en dan, 5 minuten vóór deze speciale doorgang barst er een sneeuwstorm los. Het is spectaculair, dat moet gezegd. Ik sta met mijn gezicht in de wind en bevind me in een universum van witte warrelende stippen.

Een medepassagier barst in lachen uit als ik terugloop: “You look like a snowman, you are completely white!” Met de schijnwerpers op de dichte dwarrelende sneeuw is er weinig te zien, nou ja, sneeuw. De 1000 meter hoge wand waar we naast varen had er net zo goed niet kunnen zijn. We varen verder de nacht in.

De plannen zijn veranderd. Er is storm op komst, het schip zoekt een veilige haven op. Het programma van morgen gaat niet door, niet met een rib boot de zee op om woeste getijden stromingen en walvissen te zien. We zijn de hele dag in Trondheim, of Nidaros zoals de oorspronkelijke naam is. Ik wil graag de duizend jaar oude kathedraal die met de geschiedenis van Noorwegen is verbonden zien. Hier ontmoeten we Olav Haralsdson die het voor elkaar kreeg om van gewelddadige heerser als heilig te worden herinnerd. Hoe komen we daar, op deze druilerige dag?

Ondertussen hebben we aan boord het stel dat we eerder in Bergen tegenkwamen, weer ontmoet. Het blijkt dat ze toevallig, toeval bestaat niet zegt Asta, aan dezelfde vaste tafel voor het avondeten zijn geplaatst. We kunnen het goed met elkaar vinden. Nu komt Frans van de kade teruglopen om te vragen of we misschien een taxi met ze willen delen. Dat is reuze aardig, en een oplossing voor ons probleem.

We moeten het eerst over de vikingen hebben.

Je kunt toch niet in Noorwegen zijn en het niet over de vikingen hebben, nietwaar? Grappig genoeg speelt deze oudste kathedraal van Noorwegen daarbij een rol.

Olav Haraldson

We hebben het niet over zomaar elke willekeurige Wiki de viking. Nee we hebben het hier over Olav Haraldson. Begin jaren 990 wordt Olav geboren in een Noorwegen, dat uit allerlei kleine koninkrijkjes of fiefdoms bestaat. Zoals elke rechtgeaarde Viking brengt hij een tijdje plunderend in het buitenland door, maar Olav is een slimme jongen en volgens de overlevering komt hij rond het jaar 1015 terug met een groots ideaal. Hij wil heel Noorwegen verenigen in één groot rijk, onder zijn heerschappij, dat spreekt vanzelf. Niet slecht voor een twintigjarige.

Een gezamenlijk doel en naastenliefde?

Om een heel rijk onder één noemer te brengen heb je een gemeenschappelijk project nodig. Olav breekt met de oude heidense religie. Geen verschillende goden meer in Valhalla, en geen verschillende Noorse hoofdmannen die op aarde de dienst uitmaken. Hij gaat voor een religie met maar één God. Die past beter bij het idee van maar een één leider. Of Olav dat alles uit Christelijke naastenliefde doet?

Daar waar de vikingen hun invloed doen gelden in de landen die zij ‘bezoeken’ worden zij nu op hun beurt beïnvloedt door de invoering van het Christendom.

Olav is niet alleen slim, maar ook snel, en in 1024 heeft hij het voor elkaar. Heel Noorwegen is onder zijn bewind.

Twee jaar later al, in 1026, gaat het mis als Olav samen met de Zweden Denemarken wil veroveren. De Deense Koning Knut laat niet met zich sollen. Olaf vlucht naar Rusland en Knut wordt koning. Olav probeert nog een keer om de macht te grijpen, maar bij terugkomst wordt hij opgewacht door boze boeren die niet gediend zijn van zijn hardhandige manier van regeren. Olav sneuvelt in de slag bij Stikkestad en hij wordt begraven in Nidaros. En dan gebeurt het.

Nidaros is pas het begin.

Hoe wordt je een martelaar.

Zelfs in zijn dood heeft Olav het goed voor elkaar. Deze gewelddadige koning is nu een martelaar die ongewapend is gestorven. Geruchten van wonderen rondom zijn graf doen de ronde, en als dat graf open gaat om te kijken wat er aan de hand is stijgt de geur van rozen op, én Olav’s haar is blijven groeien. Het is duidelijk, Olav is een heilige. Overal worden kerken in zijn naam gesticht en Nidaros wordt een bedevaartplek.

Met dank aan AI

Pelgrimskerk

Het eerste wat me opvalt als we de kathedraal binnenwandelen is dat hij behalve erg imposant ook wel iets weg heeft van Canterbury cathedral. Niet zo gek als je bedenkt dat beide bedevaartsplaatsen zijn waar de kerk als eind van een lange reis indruk moet maken.

En ik moet zeggen deze kerk maakt indruk. Ten eerste is zij? fotogeniek maar er heerst ook een vriendelijke en verstilde atmosfeer. De vriendelijke kerkmeesteressen in hun lang bordeauxrode gewaden die klaar staan je tea begroeten en je vragen te beantwoorden dragen daar vast aan bij. De audio uitleg van Nidaros kathedraal geeft een goed idee van de geschiedenis zoals ik die hierboven vertel

We drinken gezellig koffie op de plek waar vroeger de beelden gehouwd werden en keren terug naar het schip.

Wiebelende borden

Die avond als we zijn uitgevaren, zie ik bij het eten de horizon op en neer gaan. Nu wordt ook duidelijk hoe ingenieus de borden zijn opgestapeld. In het praatje dat we elke dag krijgen is verteld dat we een stuk open zee over varen. De golven van 10 of 12 meter van gisteren zijn nu slechts! 5 á 6 meter hoog. Er is geen gevaar meer voor het schip of zijn passagiers. Dus we varen uit. Als dronken zeelieden wankelen we naar onze kajuit. Geen zin in gezellig klessebessen na het eten. Ik wil zorgen dat ik plat lig.

Golven als heuvels en heb ik een stormy weather bag nodig?

Even later als ik uit het raam van de kajuit kijk, ik kan het toch niet laten, kan ik als heuvels in het landschap de golven zien aankomen, dan gaan we er al een slecht ingestelde kermisattractie overheen. Heel af en toe is de horizon zichtbaar. Meestal niet. We worden bijna ons bed uit gewiegd en op een gegeven moment vliegt mijn glas water door de ruimte. Pas als het rond een uur of twee wat minder wordt val ik in slaap. Gelukkig heb ik de ‘stormy weather bag’ naast m’n bed niet nodig gehad.